قهوه

قهوه فقط یک نوشیدنی ساده نیست؛ دنیاییه پر از طعم، عطر و تجربه. از اسپرسوی پرانرژی گرفته تا قهوه ترک سنتی و قهوه فرانسه‌ی ملایم، هر کدوم برای لحظه‌ای از زندگی ساخته شدن. در کافی‌لوژی، ویکی‌پدیا قهوه ایران، همه‌چیز درباره قهوه رو یکجا جمع کردیم تا راهنمای کاملت برای انتخاب و لذت بردن از این دنیای بی‌انتها باشه.

قهوه و جایگاه آن‌ها در زندگی روزمره

قهوه فقط یه نوشیدنی نیست؛ دنیاییه پر از طعم‌های مختلف که بستگی به نوع دونه و روش دم‌آوریش، می‌تونه کلی تجربه متفاوت بهت بده.

چهار نوع اصلی دانه قهوه

  1. عربیکا (Arabica)
    پرطرفدارترین نوع قهوه در دنیاست. طعمش ملایم، کمی میوه‌ای و عطرش خیلی خوشاینده. بیشتر قهوه‌های تخصصی از عربیکا تهیه می‌شن.
  2. روبوستا (Robusta)
    این یکی قوی‌تر و تلخ‌تره و کافئین بالاتری داره. معمولاً برای اسپرسو یا قهوه‌های انرژی‌زا استفاده می‌شه.
  3. لیبریکا (Liberica)
    کم‌تر شناخته‌شده‌ست، دونه‌هاش درشت‌ترن و طعمش خاص و کمی دودی یا چوبیه. بیشتر در بعضی کشورهای آسیایی کشت می‌شه.
  4. اکسلسا (Excelsa)
    یه جورایی زیرمجموعه لیبریکا حساب می‌شه. طعم ترش و میوه‌ای داره و برای ترکیب با دونه‌های دیگه خیلی استفاده می‌شه.

نوشیدنی‌های معروف قهوه

  • قهوه ترک: قهوه‌ای خیلی ریز آسیاب شده که تو قهوه‌جوش (جزوه) با آب و شکر روی حرارت ملایم دم می‌شه. غلیظ و خوش‌عطر.
  • اسپرسو: پایه‌ی بیشتر نوشیدنی‌های مدرن. با فشار آب داغ از میان قهوه‌ی آسیاب شده عبور می‌کنه. قوی، غلیظ و انرژی‌زاست.
  • قهوه فرانسه (دمی): ملایم‌تر و رقیق‌تره و معمولاً با دستگاه فرنچ‌پرس یا قهوه‌ساز فیلتری دم می‌شه.
  • آمریکانو: اسپرسو که با آب داغ رقیق شده؛ طعم ملایم‌تر و حجم بیشتر.
  • کاپوچینو: اسپرسو + شیر داغ + کف شیر. ترکیبی محبوب و کرمی.
  • لاته: مثل کاپوچینو ولی شیر بیشتری داره و کف کمتر.
  • موکا: ترکیبی از اسپرسو، شیر و شکلات. برای عاشقای طعم شیرین عالیه.
  • ماکیاتو: اسپرسو که روی اون یه لایه نازک کف شیر می‌ذارن.
  • قهوه فوری (نسکافه): راحت‌ترین و سریع‌ترین مدل؛ فقط آب جوش می‌خواد.
  • آیس‌کافی / قهوه یخی: قهوه سردشده یا دم‌آوری سرد که مخصوص تابستونه.

به طور ساده، دونه‌های قهوه پایه‌ی اصلی هستن و نوشیدنی‌ها هم فقط روش‌های مختلف دم کردن یا ترکیب‌کردن قهوه با موادی مثل آب، شیر یا شکلاتن. اینجوری هر کسی می‌تونه نوشیدنی محبوب خودش رو پیدا کنه.

خرید و انتخاب قهوه؛ راهی برای سلیقه‌های مختلف

انتخاب قهوه فقط خرید یه محصول نیست؛ یه تصمیم سبک زندگیه. کسایی که دنبال طعم کلاسیک و اصیل هستن، معمولاً سراغ خرید قهوه ترک می‌رن. طرفدارای قهوه پرانرژی، بیشتر دنبال خرید قهوه اسپرسو یا حتی برندهای معروف و مطمئن هستن. بعضی‌ها هم تجربه‌های ملایم‌تری مثل خرید قهوه فرانسه رو انتخاب می‌کنن.

خیلی‌ها به خاطر نگاه سلامتی، سراغ خواص قهوه سبز می‌رن و برای بعضی دیگه، کشف خواص قهوه تلخ هیجان‌انگیزه. یاد گرفتن طرز تهیه قهوه ترک یا طرز تهیه اسپرسو توی خونه می‌تونه سرگرمی جذابی باشه، مخصوصاً وقتی آدم دنبال امتحان کردن بهترین مارک قهوه ترک یا پیدا کردن بهترین برند اسپرسو باشه. تازه همیشه هم سواله که بهترین زمان مصرف قهوه چه موقعه؟ واقعیت اینه که بهترین زمان بین ساعات ۹ تا ۱۱ صبح و عصرهای ابتداییه، چون بدن ما بیشترین واکنش مثبت رو اون موقع‌ها نشون می‌ده (توضیحات کامل‌تر در مقاله‌ی زمان مصرف قهوه).

آموزش و طرز تهیه قهوه در خانه

یکی از لذت‌های دنیای قهوه، درست‌کردنشه. برای اسپرسو‌خورها، طرز تهیه اسپرسو با موکاپات یه راه ساده‌ست؛ فقط کافیه آب و پودر قهوه رو درست اندازه بگیری تا نتیجه شبیه یه اسپرسوی حرفه‌ای بشه. برای دوستدارای سنتی، طرز تهیه قهوه ترک با قهوه‌جوش بهترین گزینه‌ست: شعله‌ی ملایم، قهوه‌ی تازه آسیاب شده و کمی حوصله.

خیلی‌ها دوست دارن بدونن بهترین روش دم کردن قهوه فرانسه در خانه چیه. جواب کوتاه: استفاده از فرنچ‌پرس با آب تازه‌جوش و قهوه‌ی آسیاب درشت. این روش هم ساده‌ست و هم نتیجه خوش‌طعم می‌ده. در نهایت، خرید مواد اولیه اهمیت زیادی داره؛ مثلاً اگه دنبال طعمی خاص هستین، امتحان کردن خرید آنلاین عربیکا تازه‌برشت می‌تونه تجربه‌ای متفاوت باشه.

قهوه و سلامتی؛ پرسش‌ها و پاسخ‌های کوتاه

خیلی از سوالات مردم درباره قهوه تکراری ولی مهمه:

قهوه چیست؟

قهوه نوشیدنی‌ایه که از دانه‌های بو داده‌ی گیاه قهوه به دست میاد. (توضیح کامل در مقاله‌ی «قهوه چیست»).

قهوه چه خاصیتی دارد؟

از بهبود تمرکز و انرژی گرفته تا کمک به چربی‌سوزی. (جزئیات بیشتر در مقاله‌ی خواص قهوه).

قهوه برای سلامتی خوب است یا بد؟

جواب ساده اینه: بستگی به مقدار مصرف داره. ۲ تا ۴ فنجون در روز معمولاً مفیده.

قهوه برای لاغری خوب است؟

بله، کافئین موجود در قهوه متابولیسم رو بالا می‌بره، مخصوصاً قهوه سبز.

قهوه باعث بی‌خوابی می‌شود؟

اگه نزدیک شب مصرف بشه، احتمالاً بله. بهترین کار اینه بعد از ساعت ۶ عصر قهوه نخورین.

بهترین قهوه برای صبح چیست؟

معمولاً قهوه اسپرسو یا قهوه ترک برای شروع روز مناسبه.

قهوه برای معده ضرر دارد؟

برای بعضی افراد بله، مخصوصاً وقتی ناشتا مصرف بشه.

قهوه چند کالری دارد؟

قهوه خالص تقریباً کالری نداره؛ کالری وقتی بالا می‌ره که شکر و شیر اضافه کنیم.

بهترین مارک قهوه در ایران چیست؟

این کاملاً بستگی به سلیقه و ذائقه داره؛ در مقالات سایت معرفی برندهای محبوب آورده شده.

قهوه ترک بهتر است یا اسپرسو؟

هیچ جواب قطعی نداره؛ قهوه ترک لطیف و سنتیه، اسپرسو قوی و مدرن. انتخاب با شماست.

قهوه به عنوان یک محصول تخصصی

بازار قهوه پر از انتخابه. از خرید قهوه عربیکا 100 درصد گرفته تا خرید روبوستا درجه یک، یا حتی سراغ محصولات خاص‌تر مثل فروش قهوه سبز برای لاغری. طرفدارای تازگی معمولاً سمت خرید پودر قهوه ترک تازه آسیاب شده می‌رن یا دنبال بسته‌های مطمئن مثل خرید قهوه اسپرسو بسته‌بندی هستن. برای حرفه‌ای‌ها هم گزینه‌هایی مثل قهوه تخصصی سینگل اوریجین جذابه. در نهایت، خیلی‌ها راحتی رو ترجیح می‌دن و سمت خرید اینترنتی قهوه فوری نسکافه یا فروشنده‌هایی با خدمات فروش قهوه کیلویی با ارسال رایگان می‌رن.

قهوه در سبک زندگی و موقعیت‌های خاص

قهوه همیشه همراه لحظه‌های خاصه. توی زمستون یه فنجون قهوه داغ برای زمستان بهترین حس گرما رو می‌ده. تابستون‌ها، همه دنبال قهوه یخی برای تابستان یا ترکیب‌های خوشمزه مثل قهوه با بستنی و قهوه با شیر سرد هستن. حتی برای ماه رمضان هم خیلی‌ها سراغ بهترین قهوه برای ماه رمضان می‌رن تا روزه‌داری‌شون رو راحت‌تر کنن. دانشجوها و کارمندها هم همیشه به دنبال نوشیدنی‌هایی مثل قهوه برای امتحانات یا قهوه مخصوص شب‌های بیداری هستن.

مقایسه و شناخت بهترین قهوه‌ها

بحث بهترین‌ها همیشه داغه: خیلی‌ها می‌پرسن بهترین قهوه جهان کدومه یا اصلاً بهترین قهوه برای قهوه‌ساز خانگی چی می‌تونه باشه. در ایران هم سوال همیشگیه که بهترین برند قهوه در ایران کدومه یا چه شرکت‌هایی تو لیست ۱۰ برند برتر قهوه اسپرسو قرار می‌گیرن. همین‌طور موضوعاتی مثل تفاوت قهوه ترک و قهوه فرانسه یا فرق قهوه اسپرسو با آمریکانو همیشه برای قهوه‌خورها مهمه. و در نهایت، سوال پرکاربرد: بهترین قهوه برای انرژی گرفتن کدومه؟ جواب کوتاه: اسپرسو یا روبوستا با کافئین بالا.

قهوه به عنوان بخشی از فرهنگ و استایل

نوشیدن قهوه فقط رفع خستگی نیست؛ یه سبک زندگیه. بعضیا دنبال قهوه لاکچری هستن برای حس خاص بودن. بعضیا عاشق یه قهوه خفن و پرکافئین برای بیدار موندن شبانه‌ان. حتی نوشیدن یه قهوه انرژی‌زا می‌تونه روز رو عوض کنه. این روزها شبکه‌های اجتماعی هم پر شده از عکس‌های اینستاگرامی. برای دورهمی‌ها، یه فنجون همیشه می‌چسبه. و در نهایت، درست کردن یه قهوه دست‌ساز خونگی بهترین راه برای لذت بردن از طعم واقعی قهوه‌ست.

قهوه در نگاه تخصصی و حرفه‌ای

دنیای قهوه فقط به نوشیدن یه فنجون ختم نمی‌شه؛ این صنعت یک اکوسیستم عظیمه که از کشت گیاه قهوه (Coffea arabica / Coffea canephora) تا Q-Grading و ارزیابی‌های حسی (Sensory Evaluation) گسترده می‌شه.

باریستاها و مهارت‌های تخصصی

برای یک باریستا (Barista) حرفه‌ای، قهوه چیزی فراتر از دم‌آوری ساده‌ست. تکنیک‌هایی مثل Latte Art، Dial-in Espresso، کار با Grinder Calibration و درک دقیق Extraction Yield (EY%) و Total Dissolved Solids (TDS) اساس کاره. این جزئیات فنی باعث می‌شه یک شات اسپرسو از دیگری متمایز باشه. مسابقات بین‌المللی مثل World Barista Championship (WBC) یا Brewers Cup هم به همین مهارت‌ها تکیه دارن.

تجار و تجارت جهانی قهوه

برای تجار حرفه‌ای، شناخت دقیق C-market (New York Coffee Exchange)، قراردادهای Futures و اصول Direct Trade یا Fair Trade اهمیت زیادی داره. استانداردهایی مثل SCA Protocols (Specialty Coffee Association) و ارزیابی‌های Cup Score توسط Q-Graders تعیین‌کننده کیفیت و ارزش اقتصادی قهوه هستن. حتی اصطلاحاتی مثل Microlot و Single Origin در بازار جهانی تفاوت‌های قیمتی و اعتباری بالایی ایجاد می‌کنن.

ورزشکاران و عملکرد بدنی

برای ورزشکاران حرفه‌ای، قهوه فقط یک نوشیدنی نیست؛ یک Ergogenic Aid قدرتمنده. کافئین باعث افزایش VO₂ max، بهبود Reaction Time و تأخیر در بروز Fatigue می‌شه. مطالعات نشان داده مصرف دوز مشخصی از کافئین (تقریباً 3–6 mg/kg) پیش از تمرین، عملکرد ورزشی رو به شکل محسوسی افزایش می‌ده. به همین دلیل، خیلی از مربیان ورزشی قهوه رو به عنوان بخشی از Pre-Workout Nutrition توصیه می‌کنن.

پزشکان و کارشناسان تغذیه

از نگاه پزشکی، قهوه تأثیرات گسترده‌ای روی سیستم‌های بدن داره. تحقیقات بالینی (Clinical Trials) نشون دادن که مصرف متعادل می‌تونه ریسک Neurodegenerative Diseases مثل آلزایمر و پارکینسون رو کاهش بده. همچنین ارتباط مثبتی با کاهش ریسک Type 2 Diabetes Mellitus (T2DM) و بعضی سرطان‌ها گزارش شده. از طرفی، در برخی افراد حساس، ممکنه باعث مشکلاتی مثل Gastroesophageal Reflux Disease (GERD) یا افزایش فشار خون بشه.

مدیران کافه و فروشندگان حرفه‌ای

برای مدیران کافی‌شاپ، قهوه فقط یک نوشیدنی نیست؛ یک برندینگ کامل محسوب می‌شه. مدیریت Supply Chain، انتخاب تجهیزات استاندارد مثل Espresso Machine (E61 Grouphead) یا Burr Grinder، و رعایت پروتکل‌های HACCP در سرویس‌دهی، همه جزئیاتیه که روی تجربه‌ی مشتری اثر مستقیم دارن. فروشندگان حرفه‌ای هم باید روی Market Segmentation، Consumer Behavior و شناخت دقیق Trends جهانی تسلط داشته باشن.

استانداردها، آزمون‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی

صنعت قهوه استانداردهای بین‌المللی دقیقی داره. از SCA Cupping Protocol برای امتیازدهی گرفته تا آزمون‌های Q-Grader Certification که اعتبار حرفه‌ای برای متخصصان فراهم می‌کنه. جشنواره‌هایی مثل World of Coffee یا Coffee Expo محلی برای گردهمایی هزاران فعال حرفه‌ای از سراسر دنیاست. این رویدادها علاوه بر مسابقات، بستر انتقال دانش، معرفی تجهیزات جدید و ترسیم آینده بازار قهوه رو فراهم می‌کنن.

گیاه قهوه، دانه و تست‌های کیفی

شناخت Varietals مثل Bourbon، Typica یا Geisha اهمیت زیادی در تولید قهوه تخصصی داره. هر کدوم از این گونه‌ها ویژگی‌های حسی (Flavor Notes) و شرایط رشدی متفاوتی دارن. تست‌های کیفی (Quality Control) شامل Moisture Content Analysis، Defect Count و نهایتاً Sensory Cupping می‌شن که تعیین می‌کنن یک محموله قهوه وارد دسته Specialty بشه یا نه.

قهوه و رابطه با اندام‌ها و بیماری‌ها

قهوه تأثیر مستقیمی روی سیستم عصبی مرکزی (CNS) داره و با تحریک گیرنده‌های Adenosine Receptors باعث افزایش هوشیاری می‌شه. مطالعات اپیدمیولوژیک (Epidemiological Studies) ارتباط مصرف متعادل قهوه با کاهش ریسک بیماری‌های قلبی–عروقی، بهبود عملکرد کبد در بیماران مبتلا به Non-Alcoholic Fatty Liver Disease (NAFLD) و حتی بهبود حساسیت انسولینی رو گزارش کردن. البته در افراد حساس، می‌تونه منجر به Arrhythmia یا مشکلات خواب بشه.


آینده قهوه در چشم‌انداز علمی و آکادمیک

آینده این محصول(Coffee Future Studies) در تقاطع علوم کشاورزی، بیوتکنولوژی، تغذیه، اقتصاد جهانی و تغییرات اقلیمی تعریف می‌شود. این نوشیدنی که پس از نفت دومین کالای پرمعامله‌ی دنیاست، در دهه‌های آینده با چالش‌ها و فرصت‌های بنیادین روبه‌رو خواهد بود.

تغییرات اقلیمی و ژنتیک

یکی از جدی‌ترین تهدیدها، Climate Change است. پیش‌بینی‌های IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، بیش از ۵۰٪ از اراضی فعلی کشت Coffea arabica غیرقابل بهره‌برداری خواهد شد. افزایش دما، تغییرات بارندگی و گسترش آفات (مانند Hypothenemus hampei – Coffee Berry Borer) فشار مضاعفی بر تولید وارد می‌کند.

راهکار علمی در این زمینه توسعه‌ی Climate-Resilient Varieties از طریق Genetic Engineering و CRISPR-Cas9 است. پژوهش‌های اخیر روی هیبریدهای Arabusta (Hybrid Arabica × Robusta) و گونه‌های مقاوم به بیماری Hemileia vastatrix (Coffee Leaf Rust – CLR) نشان می‌دهد که اصلاح ژنتیکی می‌تواند آینده تولید را تضمین کند.

پایداری اقتصادی و زنجیره تأمین

بازار جهانی قهوه با Price Volatility و نوسانات شدید بازار C-Market مواجه است. استفاده از فناوری‌های نوین مانند Blockchain و IoT (Internet of Things) در زنجیره تأمین، شفافیت و عدالت تجاری بیشتری ایجاد می‌کند. مدل‌های Direct Trade و Fair Trade احتمالاً جایگزین سیستم‌های سنتی خواهند شد تا درآمد کشاورزان کوچک (Smallholders) پایدار بماند.

کیفیت، ایمنی غذایی و استانداردها

در حوزه Food Technology، آینده قهوه به سمت بهبود Post-harvest Processing (مانند Honey Processing یا Anaerobic Fermentation) حرکت می‌کند که می‌تواند پروفایل عطری (Flavor Profile) و Cup Score را ارتقا دهد. همچنین استانداردهای بین‌المللی مانند SCA Protocols و آزمون‌های Q-Grader Certification سخت‌گیرانه‌تر خواهند شد تا کیفیت جهانی تثبیت شود.

از منظر ایمنی، تحقیقات روی کاهش Mycotoxins مثل Ochratoxin A (OTA) و مدیریت Acrylamide Formation در فرآیند Roasting اهمیت زیادی دارد. این موضوع مستقیماً به مقررات EFSA (European Food Safety Authority) و FDA (Food and Drug Administration) مرتبط است.

قهوه و سلامت عمومی

پژوهش‌های اپیدمیولوژیک در Harvard T.H. Chan School of Public Health و ژورنال‌های The Lancet نشان داده‌اند که مصرف متعادل قهوه با کاهش ریسک بیماری‌های Type 2 Diabetes Mellitus (T2DM)، Cardiovascular Diseases (CVD)، Neurodegenerative Disorders (Alzheimer’s, Parkinson’s) و حتی بعضی سرطان‌ها (Colorectal Cancer) ارتباط مثبت دارد.

با این حال، قهوه در برخی افراد حساس می‌تواند باعث Hypertension, Gastroesophageal Reflux Disease (GERD) و اختلالات خواب شود. آینده پژوهی سلامت قهوه به سمت Personalized Nutrition و استفاده از Nutrigenomics پیش خواهد رفت تا توصیه‌های مصرف متناسب با ژنوتیپ افراد ارائه شود.

ورزش و عملکرد انسانی

مطالعات متاآنالیز (Meta-analysis) در Journal of the International Society of Sports Nutrition (JISSN) نشان داده‌اند که کافئین یک Ergogenic Aid مؤثر است که Endurance Performance, VO₂ max, و Reaction Time را بهبود می‌دهد. در آینده، کاربرد Micro-dosing کافئین و ترکیب آن با سایر Bioactive Compounds مثل پلی‌فنول‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها موضوع مهمی در تحقیقات ورزشی خواهد بود.

آینده فناورانه قهوه

نوآوری‌های فناورانه به سرعت صنعت قهوه را متحول می‌کنند:

  • استفاده از Artificial Intelligence (AI) برای پیش‌بینی پروفایل طعمی.
  • توسعه Precision Agriculture با کمک Remote Sensing و Drones.
  • جایگزینی بخشی از تولید سنتی با Cellular Agriculture (کشت سلولی قهوه در بیورآکتورها).
  • استفاده از 3D Printing در طراحی نوشیدنی‌های قهوه شخصی‌سازی‌شده.

جمع‌بندی آینده‌نگر

در مجموع، آینده قهوه ترکیبی از چالش‌های اکولوژیک، تحولات تکنولوژیک، تغییر الگوهای مصرف و یافته‌های پزشکی خواهد بود. صنعت قهوه در دهه‌های آینده نیازمند سیاست‌های جهانی پایدار، نوآوری‌های علمی و همکاری چندرشته‌ای (Interdisciplinary Collaboration) است. مسیر آینده نشان می‌دهد که قهوه نه تنها جایگاه خود را به عنوان یک نوشیدنی فرهنگی و اجتماعی حفظ خواهد کرد، بلکه به موضوعی مرکزی در AgriTech, Health Sciences و Global Economy تبدیل خواهد شد.

توی بقیه بخش‌های «کافی‌لوژی» کلی مطلب جذاب دیگه منتظرت هست:

منابع

  1. Poole R, et al. Coffee consumption and health: umbrella review of meta-analyses of multiple health outcomes. BMJ (2017). BMJ
  2. Grosso G, et al. Coffee, Caffeine, and Health Outcomes: An Umbrella Review. Annual Rev/Meta-analyses indexed on PubMed (2017). PubMed
  3. Wang X, et al. Coffee drinking timing and mortality in US adults. European Heart Journal (2025). Oxford Academic
  4. Guest NS, et al. International Society of Sports Nutrition Position Stand: Caffeine and Performance. JISSN (2021). BioMed Central
  5. Bilen C, et al. Impacts of Climate Change on Coffee. Sustainability (2022). PubMed Central
  6. Ovalle-Rivera O, et al. Projected Shifts in Coffea arabica Suitability among Major Latin American Producers. PLOS ONE (2015). coffeeandhealth.org
  7. Jaramillo J, et al. Influence of Climate Change on Coffee Berry Borer. PLOS ONE (2011). PLOS
  8. Casarin T, et al. Multiplex CRISPR/Cas9-mediated knockout in coffee. Scientific Reports (2022). Nature
  9. Prado GS, et al. CRISPR technology towards genome editing of the Coffea genus. Frontiers in Genome Editing (2024). PubMed Central
  10. SCA. Adoption of Coffee Value Assessment Standards (SCA-102/103/104) (2024). Specialty Coffee Association
  11. EFSA. Risk assessment of Ochratoxin A in food. EFSA Journal (2020). EFSA Journal
  12. EFSA. Assessment of the genotoxicity of acrylamide. EFSA Journal (2022). EFSA Journal
  13. Alamsyah A, et al. Blockchain traceability model in the coffee industry. Journal of Industrial Information Integration (2023). ScienceDirect
  14. Singh C, et al. Coffee producers’ perspectives of blockchain technology (Colombia). Frontiers in Blockchain (2022). Frontiers
  15. Bento NL, et al. RPAS/UAVs in coffee farming: bibliometric analysis. Drones (MDPI) (2023). MDPI
  16. Rejeb A, et al. Drones in agriculture: review and bibliometrics. Computers and Electronics in Agriculture (2022). ScienceDirect
  17. Aisala H, et al. Proof of Concept for Cell Culture-Based Coffee. VTT Research (open PDF) (2023). VTT’s Research Information Portal
  18. VTT Research. Scientists in Finland release the recipe for lab-grown coffee (2023). VTT